-
1 элек
I нареч.1) снача́ла, сперва́, внача́ле, пре́жде, вперёдэлек уйла, аннан сөйлә — снача́ла (вперёд) поду́май, пото́м говори́
элек эш турында — внача́ле о де́ле
2) ра́ньше, пре́ждеэлек ничек булса, хәзер дә шулай — как бы́ло пре́жде, так и сейча́с
элек заманы шундый булган — ра́ньше вре́мя бы́ло тако́е
син элек игътибарлырак идең — ра́ньше ты был бо́лее внима́тельным
3) разг. пе́рвый, пе́рвымкем элек? — кто пе́рвым (пе́рвый)?
элек килгән урын өчен — погов. кто успе́л, тот и съел (букв. кто пришёл пе́рвым, тот и занима́ет ме́сто)
•II послелог1) в сочет. со сл. обозн. время тому́ наза́д, заөч ел элек — три го́да наза́д
моннан бер ай элек — за ме́сяц до э́того
2) в сочет. со сл. в исх. п. ра́ньше (кого, чего); ра́ньше ( чем) пре́жде ( чем); пе́ред (кем, чем); пока́, довакытыннан элек — ра́ньше вре́мени
эшне башламастан элек — пре́жде чем нача́ть рабо́ту; пока́ не приступи́ли к рабо́те
кеше күрмәстән элек — пре́жде чем уви́дели лю́ди
сугыштан элек — пе́ред войно́й
моннан элек — до э́того
-
2 ел
сущ.1) год (род. п.; мн. ч. лет)үткән ел — про́шлый год; в про́шлом году́
киләсе ел — бу́дущий (наступа́ющий) год
туган ел — год рожде́ния
ай елы — лу́нный год
күп елга — на мно́гие го́ды, на мно́го лет
өч елда — за (в) три го́да; в тече́ние трёх лет
ел вакытлары — времена́ го́да
ел артыннан ел — год за го́дом
еллар үтү белән — по проше́ствии ря́да лет, с года́ми, со вре́менем
еллар үтә тора — го́ды иду́т (прохо́дят, летя́т)
уку елы — уче́бный год
сугыш еллары вакыйгалары — собы́тия вое́нных лет
утызынчы еллар — тридца́тые го́ды
елга (елына) бер — в год раз; за́ год (в тече́ние го́да) оди́н раз
елга (елына) ике уңыш алу — получа́ть два урожа́я за́ год
••ел елга охшамый (елы елга килми) — погов. год на́ год не прихо́дится
язгы бер көн ел ашата — посл. весе́нний день год ко́рмит
2) в сочет. с числ. колич.; соотв. тж. русскому -летний, -летиеузган ун ел эчендә — в тече́ние про́шлого десятиле́тия
утыз ел тыныч яшәү чоры — тридцатиле́тний пери́од ми́рной жи́зни
дүрт ел элек булган хәлләр — собы́тия четырёхлетней да́вности
3) вре́мя, сроксолдатка каралыр ел җитте — наступи́л срок призы́ва в солда́ты
елын тутырып кайту — верну́ться, отслужи́в срок
4) во́зраст, годелы туры килми — во́зраст не подхо́дит
5) мн. ч. го́ды пора́; годи́на высок.авыр еллар — тяжёлые го́ды
сынау еллары — годи́на испыта́ний
сугыш еллары — го́ды войны́
яшьлек елларында — в по́ру мо́лодости
•- ел ашы- ел әйләнә
- ел әйләнәсендә
- ел әйләнәсендәге
- ел буе
- ел буена
- елдан чыгу
- ел саен
- ел исәбе
- ел килеше
- ел тәүлеге
- еллар буе
- еллар буена
- елның килеше
- елы белән
- елы-елы белән
- елы килде
- елы килеште
- елын уздыру -
3 хас
прил.1) прису́щий, сво́йственный (кому, чему-л.); типи́чный, характе́рный для (кого, чего-л.)аның иҗатына хас сыйфатлар — ка́чества, прису́щие его́ тво́рчеству
крестьянга элек-электән хас булган сыйфатлар — черты́, издре́вле прису́щие крестья́нину
2) специфи́ческий, своеобра́зныйтатар музыкасына хас булган тавышлар тәртибе — поря́док зву́ков, специфи́ческий для тата́рской му́зыки
3) разг. коренно́й, основно́й, гла́вныйэшчеләрнең хас дошманы — гла́вный враг рабо́чих
4) в знач. нареч.; разг. специа́льно, осо́бохас синең өчен — специа́льно для тебя́
-
4 команда
I кома́ндасущ.1) кома́нда (краткий, устный приказ, приказание, распоряжение) || кома́ндныйкоманда бирү — дать кома́нду
командага буйсыну — подчини́ться кома́нде
команда тоны белән — кома́ндным то́ном
команда сүзләре — кома́ндные слова́
2) кома́нда (подразделение, небольшая войсковая часть)укчылар командасы — стрелко́вая кома́нда
тупчылар командасы — артиллери́йская кома́нда
3) кома́нда (личный состав, экипаж судна)4) кома́нда ( спортивный коллектив) || кома́ндныйфутболчылар командасы — кома́нда футболи́стов
командалар ярышы — кома́ндные состяза́ния
команда беренчелеге өчен көрәш — борьба́ за кома́ндное пе́рвенство
•II команда́сущ.; уст.; разг.; фольк.команди́р, нача́льник || кома́ндный, команди́рскийборын-борын заманда, кәҗә команда булган чагында — давны́м-давно́, в старину́, когда́ козёл был нача́льником
ул элек тә команда, хәзер дә команда — он и ра́ньше был нача́льником, и сейча́с нача́льник
команда составы — кома́ндный соста́в
командалар курсы — кома́ндные (команди́рские) ку́рсы
См. также в других словарях:
ерак — рәв. 1. Зур аралык турында; киресе: якын. с. Зур ара белән аерылган, ерактагы. с. Зур аралыклы, озакка сузылган 2. Озак, озак вакыт белән аерылган. с. Күптән үткән, күп вакыт элек булган 3. күч. Югалмаслык итеп, ышанычлы урынга е. яшерергә кушты… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элгәрге — ге – с. 1. Үткән вакытлардагы, моннан беркадәр яки күп вакыт элек булган 2. Хәзергедән алда булган, берәр нәрсәдән алда булган, моңа кадәрге 3. Шул ук, шундый ук, баштагы, үткәндәге кебек үк, иске элекке җитди хәленә кайтты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элгәреге — ге – с. 1. Үткән вакытлардагы, моннан беркадәр яки күп вакыт элек булган 2. Хәзергедән алда булган, берәр нәрсәдән алда булган, моңа кадәрге 3. Шул ук, шундый ук, баштагы, үткәндәге кебек үк, иске элекке җитди хәленә кайтты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элекке — ге – с. 1. Үткән вакытлардагы, моннан беркадәр яки күп вакыт элек булган 2. Хәзергедән алда булган, берәр нәрсәдән алда булган, моңа кадәрге 3. Шул ук, шундый ук, баштагы, үткәндәге кебек үк, иске элекке җитди хәленә кайтты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кадәр — Берәр нәрсәдән элек булган, алдан булган эш хәлне белдерү өчен кулланыла … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
беркөнге — с. Моннан берничә көн элек булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кичәгенәк — Бу көннән элек булган көндә, үткән көнне. күч. Якын үткәндәге вакытта, күптән түгел. II. КИЧӘ – 1. шиг. Кич 2. Кунаклар белән үткәрелә торган кичке мәҗлес. Нәр. б. багышланган кичке җәмәгать җыелышы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
прецедент — 1. Элек булган һәм шуңа охшашлы башка хәлләр өчен үрнәк яки аклану дәлиле булып хезмәт итә торган хәл 2. Бертөрле яки охшаш мәсьәләләрне хәл итү өчен алдан ук үрнәк итеп чыгарылган суд карары … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
феодализм — тар. Капитализмнан элек булган иҗтимагый строй (аның нигезендә феодалларның җитештерү чараларына тулысынча, үзләренә буйсынган крепостной крестьяннарга өлешчә хуҗа булуы һәм үз территорияләрендә дәүләт белән идарә итү хокукына ия булу ята) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәтер — 1. Элек булган истәлекләрне, тәэсирләрне, баштан узганнарны аңда саклау, яңарту сәләте 2. ХӘТЕРДӘ – Нәр. б. искә төшереп сөйләгәндә кулланыла; истә. ХӘТЕР КАЛУ – Кемгә дә булса үпкәләү, рәнҗү. ХӘТЕР САКЛАУ – Кемне дә булса үпкәләтмәскә тырышу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бай — с. 1. Зур мал мөлкәтле, матди кыйммәткә ия булган. рәв. бай яшәү. Нәр. б. күп санына, микъдарына ия булган без болынга бик бай түгел 2. Мул, күп. Кирәкле, файдалы компоненты күп булган (төрле катнашмалар, минераллар тур.) бай руда 3. сир. Яхшы,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
